Η Μονή του Αγίου Φραγκίσκου των Φραγκισκανών αποτελούσε τον μεγαλύτερο ενετικό καθολικό ναό της πόλης των Χανίων. Η ιστορία του μνημείου αποκαλύπτει διαφορετικές χρήσεις στον χρόνο και δεν είναι γνωστή η χρονολογία κατασκευής του, ωστόσο, υπάρχουν αναφορές ότι η Μονή υπήρχε στον σεισμό του 1595, όπως προκύπτει από την τεκμηρίωση της ιστορίας του μνημείου (βλ. QR Code στην είσοδό του από το πρόγραμμα CULTURAL ROUTES).

Η Μονή του Αγίου Φραγκίσκου των Φραγκισκανών, δεν αποτελεί απλά μάρτυρα μιας ιστορικής πορείας στην κοινότητα που γύρω του έχει αναπτυχθεί ένα δίκτυο σχέσεων, το οποίο καθόρισε θρησκευτικές, πολιτικές, οικονομικές και αισθητικές συμβολικές λειτουργίες ολόκληρης της κοινωνίας ή μεμονωμένων μελών της. Επιπρόσθετα, φέρει την μεγαλοπρέπεια της ατμόσφαιρας της συλλογικής ιστορικής μνήμης από τους προϊστορικούς χρόνους έως τα ελληνιστικά χρόνια, διότι στέγασε για πολλά χρόνια το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης των Χανίων.

Είναι ένα μνημείο που έχει εγγραφεί στις συνειδήσεις των πολιτών ως «εστία μνημοτεχνική», ως παράγοντας καλλιέργειας της ιστορικής συνείδησης, καθώς φιλοξένησε πολιτιστικά αγαθά , τα οποία σηματοδοτούν υλικές και άυλες μαρτυρίες στον χώρο και τον χρόνο.

Το μνημείο ως στοιχείο του υλικού πολιτισμού δεν είναι μονοσήμαντο. Εγείρει μόνο με την αρχιτεκτονική του ταυτότητα προσεγγίσεις και αναγνώσεις από διαφορετικές οπτικές γωνίες, και αποκτά νόημα ανάλογα με τη θέση εκείνου που το ερμηνεύει.

Η τιμητική πρόταση της Διευθύντριας Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων Δρ. Ελένης Παπαδοπούλου για συνδιοργάνωση με το Μουσείο Σχολικής Ζωής Δήμου Χανίων, ώστε το Καθολικο της Μονής του Αγίου Φραγκίσκου να φιλοξενήσει στο εσωτερικό του μετά από τρία χρόνια σιωπής την έκθεση σύγχρονης τέχνης των ζωγράφων Αντώνη Αλιβρούβα και Δημήτρη Αστερίου στο πλαίσιο του εγχειρήματος «ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ ΔΥΟ» του Μουσείου Σχολικής Ζωής Δήμου Χανίων, μας οδήγησε αυτονόητα στην πρόκληση της ιχνηλάτησης της έννοιας της μνήμης, ατομικής ή συλλογικής, με βίωμα («ΔΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ»), στον παρόντα χρόνο.
Μέλημα μας είναι μέσω μιας ελεύθερης διεργασίας – πρόσληψης και απόκρισης – των συμμετεχόντων και του κοινού στο πλαίσιο πολλαπλών ενσώματων εμπειριών που θα αφυπνίσει ο χώρος, να συνδιαμορφώσουμε ένα νέο εκθεσιακό αφήγημα που θα δώσει έμφαση στο ιδιαίτερο αρχιτεκτόνημα, και θα αφουγκραστεί την ψιθυριστή συνομιλία του μνημείου με τον άνθρωπο στον χωροχρόνο. Με άλλα λόγια, κάνουμε λόγο για μια νέα σημασιολογική αφήγηση ζωγραφικών έργων των δημιουργών Αντώνη Αλιβρούβα και Δημήτρη Αστερίου, στον ρου της εξέλιξης του εγχειρήματος του πολιτισμικού πρότζεκτ της συμπερίληψης που παρουσιάζεται μέσω συνεχόμενων δράσεων στο ευρύ κοινό και επισήμως ήδη από το 2023 υπό τον τίτλο «ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ ΔΥΟ». Ήτοι, για ένα ρηξικέλευθο αφήγημα που θα χτίσει οπτικά και νοητικά νέες αναγνώσεις και νοηματοδοτήσεις με τη διαμεσολάβηση και την εννοιολόγηση της σύγχρονης τέχνης, πέρα όμως από το προφανές, από το άκρως ορατό. «[...] Συναρμόζοντας αίφνης μέσα σε μιαν αίσθηση πλησμονής και ματαιότητας μνήμες ή προσδοκίες και απλές διεκπεραιώσεις ή λαμπρές τελετές όλα μαζί τα θυμάμαι και τα ελπίζω που χαρακτηρίζουν τον κάθε άνθρωπο. Συνοψίζω μέσα στη διάπλαση των όγκων, όλη τη χαρά για τις χαρές της ζωής, όταν τις βιώνουμε σε μια μεστή εποπτεία, είτε οι ίδιοι μετέχουμε σε αυτές είτε όχι…», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Πέτρος Μαρτινίδης, στο έργο του Μεσιτείες του ορατού. Ζητήματα θεωρίας της κριτικής στην αρχιτεκτονική και την τέχνη, (Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα, 1997,σελ. 134).

Το πρότζεκτ «ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ ΔΥΟ» αποτελεί μια ενότητα βραχύχρονων εικαστικών εκθέσεων, οι οποίες τεκμηριώνουν βιωματικά στην κοινότητα την αξία της συμπερίληψης θέτοντας τη διαφορετικότητα σε διάλογο δια της τέχνης, προβάλλοντάς την ως πολιτισμικό πλουραλισμό. Πρωταρχικό μέλημα του Μουσείου είναι το βιωματικό μήνυμα της συμπερίληψης όχι μονάχα προς/από το κοινό, αλλά και προς/από όλους τους συμμετέχοντες: επιμελητές, δημιουργούς, λοιπούς εμπλεκόμενους.

Πιο συγκεκριμένα, οι εικαστικές εκθέσεις παρέχουν τη δυνατότητα της συμπαρουσίασης καλλιτεχνικών έργων από δύο δημιουργούς (ή πολλαπλές δυάδες), από τους οποίους ο ένας αντιμετωπίζει κάποιο «εμπόδιο» στη ζωή· με στόχευση την ισότητα ευκαιριών στην καλλιτεχνική δημιουργία ως έκφραση και επικοινωνία. Ως εκ τούτου, προσφέρεται συστηματικά η ευκαιρία στους δημιουργούς με «εμπόδια-ιδιαιτερότητες» στη ζωή να πρωταγωνιστούν ισότιμα στα πολιτισμικά και παιδαγωγικά δρώμενα της κοινότητας, αλλά και στους δημιουργούς χωρίς αυτά τα «εμπόδια-ιδιαιτερότητες» – φυσικά και στο ευρύτερο κοινό – να εμπνέονται από τη διαφορετικότητα και να αντλούν δημιουργική δύναμη από τις ιδιαίτερες ικανότητες των συνοδοιπόρων τους στο ταξίδι της εκθεσιακής αφήγησης.

Για το Μουσείο Σχολικής Ζωής δυνατό κίνητρο για την έκθεση «ΜΝΗΜΗ ΕΣΤΙ» αποτελεί η αφετηρία μιας ανεξίτηλης μνημονικής εγγραφής σε μεγάλο αριθμό εκπαιδευτικών και μαθητών από Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία, που τη δεκαετία του 2000 σηματόδοτησε ένα τριετές δυναμικό και καινοτόμο σχέδιο σχολικής ανάπτυξης μεταξύ τεσσάρων σχολείων με τον τίτλο «Η τέχνη μέσα από την πολιτιστική μας κληρονομιά: αρχιτεκτονική, γλυπτική, ζωγραφική. Πρόγραμμα Socrates-Comenius (2003-2006)», ιχνηλατώντας την κρίσιμη σημασία της ερμηνείας μέσα από τον αέναο διάλογο της πολιτιστικής κληρονομιάς με τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία. Σκοπός του ευρωπαϊκού προγράμματος η σπουδή της αρχιτεκτονικής, γλυπτικής, ζωγραφικής τέχνης στην καθημερινή σχολική πράξη εντός της σχολικής κοινότητας με υιοθεσίες μνημείων από κάθε χώρα και με κοινό άξονα, και κατά προτεραιότητα τη θρησκευτική χρήση του/των μνημείων επιλογής τους.
Επιδίωξη του διαπολιτισμικού σχεδίου είναι η επεξεργασία μιας διδακτικής πρότασης για την παιδαγωγική αξιοποίηση του μνημείου, και ευρύτερα της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς μέσω καινοτόμων δράσεων και πρακτικών που μοιράστηκαν οι εταίροι εκπαιδευτικοί και ιστορικοί τέχνης που συμμετείχαν. Κινητήρια δύναμη στην ευρωπαϊκή σύμπραξη θεωρείται η φιλοσοφία και το εκπαιδευτικό υλικό των εθνικών προγραμμάτων ΜΕΛΙΝΑ-Εκπαίδευση και Πολιτισμός (Ελλάδα) και PATRINOS (Ισπανία) που επιχείρησαν παράλληλα να αναδείξουν στις χώρες τους την πολιτισμική δυναμική της εκπαίδευσης.
Τα αποτελέσματα του καινοτόμου σχεδίου έχουν συλλεχθεί σε ένα CD ROM στα αγγλικά και ελληνικά, όπου παρουσιάζονται οι δραστηριότητες που πραγματοποιήθηκαν από τα σχολεία της σύμπραξης, καθώς και η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε από τους εταίρους με συγκεκριμένα βήματα, τα οποία με τη σειρά τους συμπυκνώνονται σε προτεινόμενα φύλλα εργασίας. Το υλικό θα είναι ανοιχτό μέσω του Μουσείου Σχολικής Ζωής στην διάθεση της εκπαιδευτικής κοινότητας για νέες «υιοθεσίες μνημείων».
Η Μονή του Αγίου Φραγκίσκου των Φραγκισκανών ήταν ένα από τα τέσσερα μνημεία των Χανίων που μελετήθηκε και υιοθετήθηκε από το 20ο Δημοτικό Σχολείο Χανίων. Στην πλακέτα από τον Οργανισμό Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού που δόθηκε στα συμμετέχοντα σχολεία στην τελετή ολοκλήρωσης του προγράμματος στο Μεγάλο Αρσενάλι, αναγιγνώσκεται η κάτωθι ρήση από το ελληνικό σχολείο: «Η θάλασσα μας ενώνει / Τα μνημεία μας σμίγουν / Η εκπαίδευση μας αγκαλιάζει / Ο πολιτισμός μας ταξιδεύει…».
Αρχικά, ευχαριστούμε πολύ τους δύο καλλιτέχνες Δημήτρη Αστερίου και Αντώνη Αλιβρούβα για την εμπιστοσύνη τους. Έπειτα, ευχαριστούμε θερμά τον Περιφερειάρχη Κρήτης, Σταύρο Αρναουτάκη, καθώς και την Αντιπεριφερειάρχη Πολιτισμού και Ισότητας, Γεωργία Μηλάκη, για την οικονομική και ηθική υποστήριξη του πρότζεκτ μας, καθώς και τον Δήμο Χανίων, τον Δήμαρχο Χανίων, Παναγιώτη Σημανδηράκη, και τον Αντιδήμαρχο Πολιτισμού, Ιωάννη Γιαννακάκη. Εγκάρδιες ευχαριστίες, επίσης, στην Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χανίων, Δρα. Ελένη Παπαδοπούλου, η οποία αγκάλιασε από την αρχή το όλο πρότζεκτ προτείνοντας την υλοποίησή του εντός του Καθολικού της Μονής του Αγίου Φραγκίσκου, καθώς και στην έμπειρη αρχαιολόγο Ευτυχία Πρωτοπαπαδάκη, η οποία ορίστηκε εκ μέρους της ΕΦΑ Χανίων ως υπεύθυνη επικοινωνίας για τις επιμέρους οργανωτικές λεπτομέρειες. Φυσικά, οφείλουμε να ευχαριστήσουμε και τον πρώην Δήμαρχο Αγίου Νικολάου, Αντώνη Ζερβό για την απεριόριστη ηθική υποστήριξή του, τον Δρα. Γεώργιο Σπανό για την ευγενική του φιλοξενία στο ξενοδοχείο Domes Noruz Chania-Adults Only, την Εβίτα Μπιτσάκη, ιδιοκτήτρια του ξενοδοχείου Arcadi Hotel, επίσης, για την παραχώρηση φιλοξενίας. Επιπλέον, ευχαριστούμε θερμά τον Νίκο Ιγγλεζάκη για την γραφιστική επιμέλεια του καταλόγου της έκθεσης, την Αμαλία Γιαννούλη, κεραμίστρια και ιδιοκτήτρια του εργαστηρίου κεραμικής στο καλλιτεχνικό χωριό Βερέκυνθος για την αδιάλειπτη προσπάθειά της να μυήσει τον Αντώνη Αλιβρούβα στον μαγευτικό χώρο της κεραμικής. Τελος, δε θα μπορούσαμε να μην εκφράσουμε τις θερμές μας ευχαριστίες στον Πρόεδρο του Βενιζέλειου Ωδείο Χανίων, Ιωάννη Αντωνογιαννάκη, για την ευγενική παραχώρηση του πιάνου στον χώρο της έκθεση, και στη φωτογράφο Γιώτα Εφραιμίδου για την παραχώρηση του μικρού μήκους ντοκιμαντέρ σχετικά με την καλλιτεχνική παραγωγή του εικαστικού Δημήτρη Αστερίου.

Σας προσκαλούμε να μας τιμήσετε με την παρουσία και την ενεργή συμμετοχή σας σε όλη τη διάρκεια της έκθεσης. Η προϋπόθεση της βιωσιμότητας του εγχειρήματος είναι η δική σας ουσιαστική απόκριση, στην οποία επενδύουμε και σας περιμένουμε για συμμετοχικό σχεδιασμό χωρίς ανισότητες και αποκλεισμούς.

ΜΝΗΜΗ ΕΣΤΙ…
Ζωοδοτημένα αποτυπώματα του πολιτισμού στην τροχιά του βλέμματος σε χρόνο άμεσο και χώρο παρόντα…

Με τιμή,
Οι επιμελητές

Μαρία Δρακάκη
Επιμελήτρια του Μουσείου Σχολικής Ζωής, Παιδαγωγός,
Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων

Γεώργιος Ορφανίδης
Ιστορικός Τέχνης-Αρχαιολόγος